ગાંધીનગરઃ રાજકોટની મારવાડી યુનિવર્સિટીમાં યોજાનારી વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત રિજનલ કોન્ફરન્સ - કચ્છ અને સૌરાષ્ટ્ર ક્ષેત્રની સમૃદ્ધ ઔદ્યોગિક, આર્થિક તથા સાંસ્કૃતિક ક્ષમતાને વિશેષ રીતે ઉજાગર કરશે. આ પરિષદમાં ગુજરાતની પ્રાચીન અને ગૌરવસભર ટાંગલિયા કલા કેન્દ્રસ્થાને રહેશે.
ગુજરાતની 700 વર્ષ જૂની હાથશાળ કલા - ટાંગલિયા તેના વિશિષ્ટ ઊભા કરેલા ડોટેડ પેટર્ન - ‘દાણા’ માટે વિશ્વભરમાં જાણીતી છે. સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના ડાંગાસિયા સમુદાય દ્વારા પેઢીદર પેઢી સંરક્ષિત કરવામાં આવેલી આ કલામાં તાણા–પેટામાં વધારાના દોરાને સૂક્ષ્મતા અને ચાતુર્યપૂર્વક ફેરવી વિવિધ ભૌમિતિક આકૃતિઓ વણી કાઢવામાં આવે છે. આ ટેકનિકની દુર્લભતા, ચોકસાઈ અને ઊંડા સાંસ્કૃતિક મહત્વને કારણે ટાંગલિયાને પ્રતિષ્ઠિત ભૌગોલિક સંકેત (GI) દરજ્જો મળ્યો છે.
ગુજરાતની એક પ્રાચીન કારીગરી, ટાંગલિયા વણાટની ઉત્કૃષ્ટ કળા, જે એક સમયે વિસ્મૃતિની અણી પર હતી, બદલાતા સમય અને મોટા પાયે ઉત્પાદનને કારણે જોખમમાં મુકાઈ ગઈ હતી. એક સમયે સંભવિત રીતે ખોવાયેલી કલા, આ 700 વર્ષ જૂની પરંપરા હવે એક નોંધપાત્ર વૈશ્વિક પુનરુત્થાનનો અનુભવ કરી રહી છે, જે પ્રાચીન કલાકૃતિઓ માટે વિશ્વની વધતી જતી પ્રશંસા સાથે સંપૂર્ણ રીતે સુસંગત છે.
આ વૈશ્વિક પુનર્જાગૃતિને આગળ વધારવામાં પદ્મશ્રી લવજીભાઈ પરમારનું યોગદાન અવર્ણનીય છે. ટાંગલિયા વણાટ કળાના આ માસ્ટરે ચાર દાયકાથી વધુ સમયથી આ પરંપરાને સંરક્ષિત અને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે અવિરત પ્રયત્નો કર્યા છે. યુવા પેઢીને આ વારસાથી જોડવા તેમણે સ્થાપિત કરેલું કોમન ફેસિલિટી સેન્ટર તાલીમ, ટેક્નિકલ માર્ગદર્શન અને બજાર સપોર્ટ પૂરો પાડીને અનેક નવા યુવા કારીગરોને પ્રોત્સાહિત કરે છે. દેશભરના પ્રદર્શનો અને વિવિધ ડિઝાઇનર - વિક્રેતાઓ સાથેના સહકાર દ્વારા તેમણે આ કલાને ફરી જીવંત બનાવી, જેથી તેમને “ટાંગલિયાનો ત્રાંહાર” જેનો અર્થ થાય છે ટાંગલિયાનો તારણહાર તરીકે ઓળખ મળીને સન્માનિત સ્થાન પ્રાપ્ત થયું છે.
ટાંગલિયા કલાની વૈશ્વિક સ્વીકાર્યતામાં વધારો સુરેન્દ્રનગરના કારીગર બલદેવ મોહનભાઈ રાઠોડના ઉલ્લેખનીય કાર્યથી વધુ સ્પષ્ટ થાય છે. તેમના દ્વારા બનાવાયેલ ટાંગલિયા શર્ટ હોલિવૂડ ફિલ્મ “F1”માં પ્રખ્યાત અભિનેતા બ્રેડ પિટ દ્વારા પહેરાતા આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ પર ગુજરાતની કારીગરીને અનોખું સ્થાન મળ્યું છે. વાઇબ્રન્ટ ગુજરાત રિજનલ કોન્ફરન્સ આ વારસાને પ્રોત્સાહિત કરવા, કારીગરો અને ઉદ્યોગસાહસિકો માટે નવા અવસર સર્જવા અને વૈશ્વિક બજારો સાથે જોડાણ વધારવા માટે સશક્ત મંચ પૂરો પાડશે. કચ્છ-સૌરાષ્ટ્ર જેવા વિકાસશીલ વિસ્તારો પર ખાસ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી રાજ્ય સરકારની સમાવેશી વૃદ્ધિ, કૌશલ્ય વિકાસ અને પરંપરાગત આજીવિકાના સંરક્ષણ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા વધુ મજબૂત બને છે.
ટાંગલિયા વણાટ છે એક વિશેષ કળા
આજે માત્ર 100 જ વણકરો આ કળાનું કામ કરે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે લગભગ સાત સદીઓ પહેલાં, સૌરાષ્ટ્રના સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના પશુપાલકોના ભરવાડ જૂથના એક પુરુષે વણકર સમુદાયની એક મહિલા સાથે તેમના બંને પરિવારોના સંપૂર્ણ વિરોધ છતાં લગ્ન કર્યા હતા. આ લગ્નસંબંધ એ ભારતીય કારીગરીની ઝીણવટભરી અને જટિલ કળાને આગળ વધારનાર સાબિત થયો. તેમના સંતાનો ભરવાડ અને વણકરના સંતાન તરીકે ડાંગસિયા તરીકે ઓળખાયા. તેઓ ટાંગલિયા અથવા દાણા વણાટની કૌશલ્ય લાવ્યા હતા.
સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના વાસતડી, દેદાદરા, ગોદાવરી અને વઢવાણ ગામોમાં રહેતા ડાંગસિયા સમુદાયના લોકો આ કળાનો અભ્યાસ કરે છે. ભૌગોલિક સંકેત (GI) ટેગ હોવા છતાં, મર્યાદિત જાગૃતિ અને એક વિશિષ્ટ પ્રદેશ સુધી મર્યાદિત રહેવાના કારણે ટાંગલિયા વણાટને યોગ્ય ઓળખ મળી શકી નથી અને આજે લગભગ સો જેટલા વણકરો જ આ કળાનો અભ્યાસ કરે છે.
તેમાં ઘેટાંનું ઊન મુખ્ય કાપડ હોય છે, જેના પર મોતી-કામની તકનીકથી ડિઝાઇનો વણાય છે. આ વણાટ શ્રમદાયક અને સખત હોય છે. જ્યાં દરેક ડોટ અનેક દોરાની આસપાસ એક દોરાને વીંટાળીને બનાવવામાં આવે છે, જે કાપડની બંને બાજુએ ભાત બનાવે છે. તેના દેખાવથી વિપરીત, જે સૂક્ષ્મ ભરતકામ જેવું લાગે છે, પરંતુ તે ખરેખર કાપડ પર આંતર-ગૂંથેલું હોય છે.
લાડવા અને ચાકળો ટાંગલિયાની મુખ્ય પરંપરાગત પેટર્ન છે. અન્ય ડિઝાઇનોમાં આંબા, ખજૂરના વૃક્ષો, મોર, બાજરાના છોડ અને નવઘરાનો સમાવેશ થાય છે. ટાંગલિયાની કષ્ટદાયક, સમય માંગી લેતી પણ આકર્ષક ડિઝાઇનો રામરાજ, ધુંસલુ, લોબડી, ગડિયા અને ચર્મલિયા છે. સફેદ બેકગ્રાઉન્ડ પર મરૂન, ગુલાબી, નારંગી, લીલો અને પીળો જેવા રંગોમાં કરેલું રામરાજ કામ સૌથી વધુ આકર્ષક હોય છે.
